Belvedère Tiegem - ‘Arbres camouflage un observatoire’

1. Concept nieuwe uitkijktoren.

Na analyse van de ontstaansgeschiedenis van het park en de uitkijktoren maakte kunstenaar Thijs Van der Linden een hedendaagse voorstel voor een nieuwe Belvedère. 

Voor de creatie van de nieuwe uitkijktoren of belvedère is er de keuze gemaakt om de vormgeving van de toren in cementrustiek in relatie te brengen tot de ontstaansgeschiedenis van het Sint-Arnolduspark. Centraal in het werk is er aan de voet van de toren een omgekeerde betonnen kegel te zien. Deze kegel is hol en gevuld met water als referentie naar de bron waar het Sint-Arnolduspark zijn oorsprong kende. Verticaal opgesteld in deze kegel is er een roervork weergegeven. Deze roervork in het water verwijst naar de oorsprong van de heiligverklaring van Arnoldus van Saisson die de mensen aansprak om bier te drinken in plaats van vervuild water en zo vele mensenlevens redde. Deze bron en roervork zijn rondom omsloten door een balkvorm in cortenstaal. In de vier vlakken van deze verticaal opgestelde balk zijn er insnijdingen gemaakt in het silhouet van een kerktoren. Deze insnijdingen refereren naar het park dat zijn glorietijden kende in de 19de eeuw in tijden van devotie maar ook naar de 85 kerktorens die vanop de uitkijktoren te zien zijn. Ook zijn er prenten terug te vinden waarop Sint-Arnoldus als stichter van een abdij is afgebeeld met een kerkje in zijn hand. De hand van Arnoldus is in dit werk verwerkt in de top van de Tiegemberg rondom de gehele constructie waardoor de hand als het ware de kerktoren en symboliek in dit werk draagt. 

Het ontwerp van deze uitkijktoren kent net als de toren in cementrustiek twee platformen van waarop men kan genieten van het omliggende landschap. Beide verdiepen zijn toegankelijk door middel van een spiltrap die centraal gedragen wordt in een cilindervorm opgebouwd uit verticale lijnen. Het eerste verdiep is tevens ook een lijnvormige constructie die rondom en aan de centrale draagconstructie is vastgemaakt. De borstwering van dit verdiep is gemaakt uit verticale takken van brons die refereren naar de oorspronkelijke cementrustieke borstwering. De vier dragende bomen uit de originele toren keren ook terug in deze nieuwe compositie en hebben hun plaats gekregen op de vier hoeken van dit kunstwerk. Vanop deze positie kunnen deze bomen de hoogte in groeien en vergroeien met de horizontale takken in brons rondom de constructie. De keuze van een Italiaanse populier ( Populus nigra CV. Italica ) met een rechte stam en steil opgaande takken lijkt me geschikt om in relatie te brengen met de constructie in cortenstaal. Omwille van zijn typische, zuilvormige silhouet wordt de soort ook wel kaarspopulier genoemd. Hij werd vroeger ook als hakhout geteeld voor de productie van hoppepersen, de palen waarlangs de hopplant groeit. Boven de kruin van deze bomen kan men dan vanop het 2de verdiep genieten van het prachtige vergezicht. 

2. Analyse oude uitkijktoren.

2.1. Vormgeving.

De vormgeving van de uitkijktoren in cementrustiek is eenvoudig te herleiden tot enkele geometrische vormen ( een kubus, een balk, een cilinder en een kegel ) die in relatie staan tot 4 bomen weergeven in metselwerk. De takken van deze 4 bomen zijn functioneel geconstrueerd als een borstwering evenals in cementrustiek. Dit alles is in zijn huidige compositie verbonden door enkele trappen.

2.2. Symboliek.

De huidige uitkijktoren kent buiten zijn decoratief uiterlijk geen symboliek en moest dienen als een uitkijktoren. De creatie van een vergezicht over een enorme vlakte moet in die tijd heel erg uitzonderlijk zijn geweest.

3. Geschiedenis.

3.1. Belvedère.

Te Tiegem staat er de uitkijktoren of Belvedere opgetrokken in 1908 in opdracht van Vital Moreels, nadat de originele toren uit hout aan vervanging toe was. Bij helder weer kan men vanaf de toren circa 85 kerktorens waarnemen en ontstaat er zelfs een vergezicht tot in Brugge. De toren fungeerde tijdens de eerste Wereldoorlog ook als observatiepost voor Duitse troepen. De constructie zelf is opgetrokken in ‘cementrustiek’ ( baksteen metselwerk afgewerkt met een decoratieve laag cement ) en omvat twee platformen rustend op vier imitatieboomstammen en afgebakend met een balustrade van takken tevens ook in cementrustiek. Aan de voet van de constructie is er een bijhorend prieel met oplopende balustrade. Dit prieel had ooit de functie om er kaartjes met toegang tot de toren te verkopen. Vandaag is de toren in een slechte conditie door betonrot waardoor de constructie niet meer gerestaureerd kan worden.

3.2. Het Sint-Arnolduspark.

3.2.1. Heilige Arnoldus.

Het Sint-Arnolduspark in Tiegem staat bekend als een historisch devotiepark en ontspanningsoord waar de uit Tiegem afkomstige heilige Arnoldus, patroon van de bierbrouwers en herbergiers werd vereerd. Dit omdat hij in tijden van besmettelijke ziekten de mensen zou aangeraden hebben om bier te drinken in plaats van water. Hij wordt als een bisschop afgebeeld en heeft als attributen soms een biervat of -kruik aan de voeten en draagt hij een roervork, een instrument dat bij het brouwen wordt gebruikt. Ook heeft hij soms een kerkje in zijn hand, wat verwijst naar de stichting van de abdij. Hij wordt ook wel als patroonheilige van de molenaars en van de gevonden voorwerpen aangeroepen. 

3.2.2. Ontstaan Sint-Arnolduspark.

In de 19de eeuw doen er zich tal van vermeende genezingen en mirakels voor, ook in Tiegem. Het ontstaan van dit bedevaartsoord met bron in het voormalige Holdebroekbos is te danken aan een aantal miraculeuze genezingen die er zouden hebben plaatsgevonden. Velen dachten dat het water van de bron geneeskrachtige eigenschappen bezat, met dank aan Sint-Arnoldus. Er werd een kapel gebouwd en er kwamen kunstmatige rotsen, vijvers, fonteinen, wandelpaden en een ligweide. Vooral de rotspartijen in cementrustiek, een typisch Belgisch verschijnsel, zijn de moeite waard. Dit alles leidde tot de komst van de bedevaartgangers, toeristen en pelgrims maar ook kunstenaars zoals Staf Stientjes, Stijn Streuvels, … werden aangetrokken tot dit oord.

4. Bronnen.

• Onroerend erfgoed, Uitkijktoren of Belvedère, De Gunsch Ann, De Leeuw Sofie, 2006, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/81669, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Onroerend erfgoed, Sint-Arnolduspark, De Gunsch Ann, De leeuw Sofie, 2006, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/81694, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Wikipedia, Arnold van Soissons, 10/11/2023, https://nl.wikipedia.org/wiki/Arnold_van_Soissons, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Wikipedia, Sint-Arnolduspark, 07/04/2024, https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Arnolduspark, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Donderberggroep, Sint-Arnolduspark in Tiegem, beschermd cultuurhistorisch landschap, Anton Nuijten, 25/03/2018, https://donderberggroep.nl/sint-arnolduspark-in-tiegem-beschermd-cultuurhistorisch-landschap, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Heiligen net, + 1087 Arnoldus van Soissons, Dries van den Akker, 02/06/2008, https://www.heiligen.net/heiligen/08/14/08-14-1087-arnoldus.php, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Anzegem een buiten-kans!, https://erfgoed.anzegem.be/node/16355, geraadpleegd op 24/09/2024.

• Soorten Populier en hun rol doorheen de geschiedenis, https://www.populiervanhier.be/soorten-populieren.html, geraadpleegd op 24/09/2024.